1. Jeolojik devirler tablosunu inceleyerek okumanız önerilir.

Kambriyen dönemi yaklaşık 545 milyon yıl önce başlar ve Kambriyen patlamasının da ilk trilobitlerin görülmesiyle yaklaşık 530 milyon yıl önce başladığı kabul edilir.

Kambriyen patlaması, birçok karmaşık hayvan türünün bir anda ortaya çıkmış gibi göründüğü bir olaydır. Fakat yaşamın kökeni, Kambriyen patlamasına dayanmaz.

Çin’deki Doushantuo Oluşumu’nda, 590 ila 560 milyon yıl öncesine ait tek hücreli canlılara dair kanıtlar bulunmuştur.^(7),(8) Ayrıca 555 milyon yıldan önce görülmeye başlanan çok çeşitli yaşam formları mevcuttur.⁽¹⁷⁾ 

Yaşamın Kambriyen’den çok önce başladığına ilişkin kanıtlara örnekler artırılabilir:

• Kabuklu amiplerin yaklaşık 750 milyon yıl önce yaşadığı biliniyor.⁽¹⁹⁾
• Avustralya’daki Stirling Range formasyonunda 1.200 milyon yıllık iz-fosiller vardır.⁽²⁰⁾
• Nispeten daha karmaşık hücrelere sahip olan ökaryotlara ait fosillerin kimyasal özellikleri incelenmiştir; buna göre, bu canlıların 2.700 milyon yıl önce ortaya çıktığı düşünülmektedir.⁽²⁾
• Stromatolitler, 3.430 milyon yıl öncesine ait mikrobik yaşamın kanıtlarını barındırır.⁽¹⁾
• 3.465 milyon yıl öncesine ait olduğu düşünülen mikroorganizmaların fosilleri bulunmuştur.⁽²¹⁾
• 3.470 milyon yıl önce yaşamış olan kükürt indirgeyen bakterilerin izotopik kanıtları mevcuttur.⁽²²⁾
• 3.480 milyon önce volkanik camları aşındırmış olan mikroorganizmalara dair muhtemel kanıtlar vardır.⁽¹²⁾

2. Kambriyen patlamasında görülen fosillerin arasında geçiş türü fosilleri vardır; örneğin, solucanlarla eklembacaklılar arasında bir ara tür olan lobopod fosilleri gibi.⁽¹⁰⁾

3. Kambriyen patlamasında sadece bazı şubeler ortaya çıkar. Özellikle bütün bitkiler Kambriyen’den sonra görülür; günümüzde en yaygın karasal yaşam formu olan çiçekli bitkiler ise yalnızca 140 milyon yıl önce ortaya çıkmıştır; yani Kambriyen patlamasından 390 milyon yıl sonra. ⁽³⁾

Hayvanlardan bazıları Kambriyen döneminde hiç görülmez. Sölenteralar, süngerler ve büyük ihtimalle birçok başka hayvan şubesi, Kambriyen’den önce yaşamıştır. Moleküler kanıtlar, en az 6 hayvan şubesinin Kambriyen öncesine ait olduğunu kanıtlamaktadır.⁽²⁵⁾

Yosun hayvancıkları (Bryozoa) ilk kez Ordovisyen dönemde (495-471 milyon yıl) ortaya çıkar. Birçok yumuşak vücutlu hayvan şubesi, fosil kayıtlarında çok daha sonra görülmeye başlanır. Kambriyen döneminde birçok yeni hayvan türü ortaya çıkmış olsa da, bu durum, bütün hayvanlar için geçerli değildir. Bir kaynağa göre, 32 hayvan şubesinden sadece 11 tanesi Kambriyen döneminde, 1 tanesi Kambriyen öncesinde, 8 tanesi de Kambriyen’den sonra ortaya çıkmıştır, geriye kalan 12 şubenin ise fosil kayıtları yoktur.⁽⁹⁾

Üstelik bu sayılar sadece şubeleri ele alır. Memeliler, sürüngenler, kuşlar, böcekler, örümcekler ve benzeri hayvan gruplarının çoğuna Kambriyen Dönemi’nde rastlanmaz. Kambriyen’de ortaya çıkan balıklar bile, bugün yaşayan balıklardan çok farklıdır.

4. Kambriyen patlamasının ne kadar sürdüğü şüphelidir ve çok kesin sınırları bulunmaz; ancak 5-10 milyon yıl makul bir süredir. Bazılarına göre patlama, 553 milyon yıl önce başlayıp 40 milyon yıl sürmüştür. Tahmini değer olarak 5 milyon yıl gibi kısa bir süre bile seçilse, bunu “aniden veya bir anda” şeklinde tanımlamak mantıklı değildir.

5. Çeşitlenmenin göreceli olarak “aniden” olmuş olmasının birçok mantıklı açıklaması vardır:

• Geç Prekambriyen dönemde etkili avcıların evrilmesi, muhtemelen başka hayvanlarda sert vücut kısımlarının birlikte evrimine sebep olmuştur. Bu sert kısımlar, daha önceki yumuşak vücutlu hayvanlara kıyasla daha kolay fosilleşir. Böylece bu dönemden sonra, karşımıza bir anda çok sayıda fosil çıkar. Bu dönemde karşımıza çok sayıda fosil çıkması, hayvan sayısının arttığına değil, daha fazla canlının fosil kalıntıları bıraktığına işaret eder.
• İlk karmaşık yapılı canlılar mikroskopik boyutlarda olmuş olabilir. Çin’deki Doushantuo Formasyonu’nda 0,2 mm’den daha küçük canlıların fosilleri bulunmuştur ve bunlar Kambriyen’den 40-55 milyon öncesine aittir.⁽⁸⁾Yani ilk evrimsel dönemlerin büyük çoğunluğu, göremeyeceğimiz kadar küçük boyutlarda gerçekleşmiş olabilir.
• Dünya, Kambriyen’in başlarında küresel bir buz devrinden yeni çıkıyordu.^(13),(14) Kambriyen patlamasından önce kartopuna benzetilebilecek bir Dünya, karmaşıklığın gelişmesini engellemiş veya popülasyon sayılarını aşağıda tutmuş; böylelikle fosilleri bugün bulmayı beklemeyeceğimiz kadar ender hale getirmiş olabilir. Kartopu Dünya’dan sonra daha müsait bir ortam oluşmuş ve bu da, canlılığın evrilmesi için yepyeni yaşam alanları yaratmış olmalıdır.
• Bir hayvanın temel vücut yapısını kontrol eden Hox genleri, büyük ihtimalle ilk olarak bu zamanlarda evrilmeye başlamıştı. Bu genlerin gelişimi, vücut planları için gerekli olan hammaddelerin tam da bu aşamada çeşitlenmesine izin vermiş olmalıdır.⁽⁶⁾
• Atmosferik oksijen, Kambriyen’in başlarında artmış olabilir.^{(5),(15),(23)}
• Plankton yiyiciler, hızla okyanus dibine çöken dışkı taneleri üretmeye başladı; bu da okyanusların koşullarını, özellikle de oksijenlenme oranlarını büyük ölçüde değiştirdi.⁽¹⁵⁾
• Kambriyen’in başlarında, sığ denizlerde çok büyük miktarlarda fosfat çökeltileri oluşmaya başladı.^(11),(16)

6. Kambriyen yaşamı yine de, bugün bildiğimizden çok farklıydı. Kambriyen’in erken dönemlerinde veya onun da öncesinde birçok şube ortaya çıkmış olsa da, şube düzeyindeki evrimsel değişikliklerin çoğu fosil kaydında çok daha sonra görülmeye başlanır.⁽⁴⁾ Karmaşıklık düzeyi için hücre sayısını kriter sayacak olursak, Kambriyen’in başlarından beri karmaşıklığın sürekli artış göstermekte olduğunu görürüz.⁽²⁴⁾ Yani yaratılışçıların iddia ettiği gibi, canlıların, ortaya çıktıkları günden beri hiç değişmeden bugüne kadar gelmiş olmaları söz konusu değildir.

7. Yaşam formlarında görülen geniş çaplı çeşitlenmeler, başka dönemlerde de meydana gelmiştir. En kapsamlı olanlarından bir tanesi, Kambriyen’den sonra başlayan ve yaklaşık 45 milyon yıl süren Ordovisiyen dönemdir.⁽¹⁸⁾

 Okuma önerileri:

• Gezegenimizdeki Yaşamın Kısa bir Tarihçesi Bölüm 2

Kaynaklar:

1. Allwood, A. C. et al. 2006. Stromatolite reef from the Early Archaean era of Australia. Nature 441: 714-718. See also Awramik, Stanley M. 2006. Respect for stromatolites. Nature 441: 700-701.

2. Brocks, J. J., G. A. Logan, R. Buick and R. E. Summons, 1999. Archean molecular fossils and the early rise of eukaryotes. Science 285: 1033-1036. See also Knoll, A. H., 1999. A new molecular window on early life. Science 285: 1025-1026. 

3. Brown, Kathryn S., 1999. Deep Green rewrites evolutionary history of plants. Science 285: 990-991.

4. Budd, Graham E. and Sören Jensen. 2000. A critical reappraisal of the fossil record of the bilaterian phyla. Biological Reviews 75: 253-295.

5. Canfield, D. E. and A. Teske, 1996. Late Proterozoic rise in atmospheric oxygen concentration inferred from phylogenetic and sulphur-isotope studies. Nature 382: 127-132. See also: Knoll, A. H., 1996. Breathing room for early animals. Nature 382: 111-112.

6. Carroll, Robert L., 1997. Patterns and Processes of Vertebrate Evolution. Cambridge University Press.

7. Chen, J.-Y. et al., 2000. Precambrian animal diversity: Putative phosphatized embryos from the Doushantuo Formation of China. Proceedings of the National Academy of Science USA 97(9): 4457-4462. 

8. Chen, J.-Y. et al., 2004. Small bilaterian fossils from 40 to 55 million years before the Cambrian. Science 305: 218-222. Ayrıca bkz: Stokstad, E., 2004. Controversial fossil could shed light on early animals’ blueprint. Science 304: 1425.

9. Collins, Allen G., 1994. Metazoa: Fossil record. http://www.ucmp.berkeley.edu/phyla/metazoafr.html

10. Conway Morris, Simon, 1998. The Crucible of Creation, Oxford.

11. Cook, P. J. and J. H. Shergold (eds.), 1986. Phosphate Deposits of the World, Volume 1. Proterozoic and Cambrian Phosphorites. Cambridge University Press.

12. Furnes, H., N. R. Banerjee, K. Muehlenbachs, H. Staudigel and M. de Wit, 2004. Early life recorded in Archean pillow lavas. Science 304: 578-581.

13. Hoffman, Paul F. et al., 1998. A Neoproterozoic snowball earth. Science 281: 1342-1346. Ayrıca bkz: Kerr, Richard A., 1998. Did an ancient deep freeze nearly doom life?Science 281: 1259,1261.

14. Kerr, Richard A., 2000. An appealing snowball earth that’s still hard to swallow. Science 287: 1734-1736.

15. Logan, G. A., J. M. Hayes, G. B. Hieshima and R. E. Summons, 1995. Terminal Proterozoic reorganization of biogeochemical cycles. Nature 376: 53-56. See also Walter, M., 1995. Faecal pellets in world events. Nature 376: 16-17.

16. Lipps, J. H. and P. W. Signor (eds.), 1992. Origin and Early Evolution of the Metazoa. New York: Plenum Press.

17. Martin, M. W. et al., 2000. Age of Neoproterozoic bilatarian body and trace fossils, White Sea, Russia: Implications for metazoan evolution. Science 288: 841-845. See also Kerr, Richard A., 2000. Stretching the reign of early animals. Science 288: 789.

18. Miller, Arnold I., 1997. Dissecting global diversity patterns: Examples from the Ordovician radiation. Annual Review of Ecology and Systematics 28: 85-104.

19. Porter, Susannah M. and Andrew H. Knoll, 2000. Testate amoebae in the Neoproterozoic Era: evidence from vase-shaped microfossils in the Chuar Group, Grand Canyon. Paleobiology 26(3): 360-385.

20. Rasmussen, B., S. Bengtson, I. R. Fletcher and N. J. McNaughton, 2002. Discoidal impressions and trace-like fossils more than 1200 million years old. Science 296: 1112-1115.

21. Schopf, J. W., 1993. Microfossils of the Early Archean Apex Chert: New evidence of the antiquity of life. Science 260: 640-646.

22. Shen, Y., R. Buick and D. E. Canfield, 2001. Isotopic evidence for microbial sulphate reduction in the early Archaean era. Nature 410: 77-81.

23. Thomas, A. L. R., 1997. The breath of life — did increased oxygen levels trigger the Cambrian Explosion? Trends in Ecology and Evolution 12: 44-45.

24. Valentine, James W., Allen G. Collins and C. Porter Meyer, 1994. Morphological complexity increase in metazoans. Paleobiology 20(2): 131-142.

25. Wang, D. Y.-C., S. Kumar and S. B. Hedges, 1999. Divergence time estimates for the early history of animal phyla and the origin of plants, animals and fungi. Proceedings of the Royal Society of London, Series B, Biological Sciences 266: 163-71.