Her şeyin bir “ilk sebebi” olması gerektiğine dayanan bu iddiaya felsefede kozmolojik argüman (veya ilk sebep argümanı) denilir. En basit şekliyle şöyle ifade edilebilir:

1. Her şeyin bir sebebi vardır.
2. Hiçbir şey kendi kendisinin sebebi olamaz.
3. Öyleyse, sebebi olan her şeye, kendisi haricinde bir şey tarafından sebep olunmuş demektir.
4. Nedensellik zinciri zamanda sonsuza kadar gidemez.
5. Nedensellik zinciri sonsuza gidemezse, demek ki bir ilk sebep olmak zorundadır.
6. Tanrı, sebebi olmayan ilk sebep demektir.
7. Demek ki Tanrı vardır.

Bu argüman farklı biçimlerde, öncüllerin sıraları değiştirilerek de ileri sürülebilmektedir, fakat sonuçta özü yukarıda ifade edilen mantık yürütmede yatmaktadır. Kozmolojik argümanın temel zayıflığı, yukarıda sayılan bazı öncüllerinin geçersizliği, veya geçerli olup olmadıklarının gösterilmiş olmamasıdır. Tanrı’yı kendi kendisinin sebebi olan şey olarak tanımlayanlar, 2 ve 3 numaralı öncülleri argümandan çıkarabilmektedirler. Bu yüzden, argümanın daha sofistike biçimlerinde, ilk öncül değiştirilmiş ve “Bazı şeylerin sebebi vardır” şekline dönüştürülmüştür.

Kozmolojik argumanın çürütülmesinde, şu noktalar önemlidir:

1. Tüm olayların gerçekten sebebi var mıdır?
2. İlk sebep semavi dinlerin tanrısı mıdır?
3. Argüman kendi içinde tutarlı mıdır?

Örneğin 1 numaralı öncül olan “Her şeyin bir sebebi vardır” ifadesi, kendi içinde çelişkilidir (her şeyin bir sebebi olmalı deyip, tanrıya sebepsiz demek, açık bir çelişkidir.) Ayrıca her şeyin bir sebebi olduğu önermesi, doğruluğu kendiliğinden menkul bir önerme değildir ve kanıta ihtiyaç gösterir. İnsanlar her şeyin bir sebebi olduğuna inanmayı seçebilir, ama bu onu gerçek yapmaz. Modern kuantum fiziği, bize sebepsiz var oluyor gibi gözüken pek çok olgu sunmaktadır.

4 numaralı öncül de aynı şekilde zan altındadır, çünkü kanıtlanmadan argümana alınmıştır. Nedensellik zinciri pekala da sonsuza kadar gidebilir ve aksini düşünmek için ortada bir sebep bulunmamaktadır.

6 numaralı öncülde ise, “tanrı” kavramı keyfi bir biçimde tanımlanmıştır. Aslında tanrı kavramının keyfi biçimde tanımlanması, teizmde çok sık karşılaşılan bir tavırdır. Tanrıya sebebi olmayan ilk sebep deyip, bu tanımın semavi dinlerin tanrısını ifade ettiğini savunmak, en kibar ifadesiyle safçadır.

Son zamanlarda, Big Bang teorisinin ışığında bazı teologlar, bu argümanı daha değişik biçimde formülize etmenin de yoluna gitmişlerdir. Örneğin bu argümanın Big Bang teorisine dayalı şekli şöyledir:

1. Var olmaya başlayan her şeyin bir sebebi vardır.
2. Evren var olmaya başlamıştır (Big Bang ile).
3. Demek ki evrenin bir sebebi vardır (Tanrı).

Burada da Big Bang teorisi doğru kabul edilirse (2 numaralı öncül), 1 ve 3 numaralı öncüller zan altındadır. 1 numaralı ifade, doğruluğu meçhul bir ifadedir. Günümüzde modern fizikte atomaltı parcacıklar ile ilgili deneylerde, sebepsiz olarak meydana gelen pek çok kuantum olayı gözlenmektedir. Kuantum dünyasında parçacıklar, sebepsiz yere var olmakta ve yok olmaktadırlar. Dolayısıyla, var olmaya başlayan her şeyin bir sebebi olması gerektiğini farzetmemiz için yeterli bir kanıt olmadığı gibi, bunun aksini düşünmemiz için veriler vardır. 3 numaralı öncülde ise, yine tanrı kavramının tanımı keyfi biçimde yapılmıştır. “Evrenin sebebi = Tanrı ” derseniz, işte o zaman bu argüman bir şey ifade eder. Ama tanrıyı evrenin sebebine indirgemek, sadece semavi dinlerin tanrısından uzaklaşmak anlamına gelmez; aynı zamanda tanrı kavramını tamamen bulanık bir hale getirir. Çünkü evrenin sebebi, eğer varsa, pek çok şey olabilir. Bunu dinlerin tanrısına indirgemeye çalışıp işin içinden sıyrılmak, felsefi açıdan geçersiz bir yaklaşımdır. Bir bilinmeyenin yerine, tanımı bulanık bir başka bilinmeyeni koymak, sağlıklı ve tutarlı bir mantık yürütme değildir, dolayısıyla da hiçbir şeye cevap vermez.

Eğer amaç, sebebi olmayan şeylerden kurtulmak ve her şeyin sebebi olduğu konusunda ikna edici bir açıklamaya kavuşmaksa, kendisi sebepsiz olan bir kavramı işin içine katarak bu nasıl başarılacaktır? “Tanrı sebepsizdir” demek, evren sebepsizdir demekten daha mı açıklayıcıdır? Eğer bir kavram, bir açıklamanın açıklayıcılığına hiçbir şey katmıyorsa, yani sıfır gibi etkisiz bir elemansa; o zaman bu kavramı açıklamaya almanın bir anlamı yoktur. Bu ilke, Tanrı problemine ve kozmolojik kanıta uygulandığında, evrene sebepsiz demek, Tanrı’ya sebepsiz demekten daha basit bir açıklama olduğu için, Tanrı kavramından vazgeçmemiz gerektiği anlamına gelecektir.

Kısacası, kozmolojik argüman zannedilenin aksine oldukça çürük bir argümandır.

Ayrıca sitemizin Fizik bölümündeki iddialara verilen cevapları da okumanız önerilir.

Okuma ve video önerisi:

• Stephen Hawking’in “Evreni Tanrı yaratmadı” açıklaması, Garajımdaki Ejder
• Stephen Hawking – Evreni Tanrı mı Yarattı?  (video)