SORU:

Evrim, ahlakı; özellikle de özgeciliği açıklayabiliyor mu?

İDDİA:

   Evrim ahlakı, özellikle de özgeci (ing. altruistic) davranışları açıklayamaz. Evrimsel uyum süreci bencildir; bireyler  sadece kendilerinin ve yavrularının çıkarlarını gözeterek kazançlı çıkabilirler.

CEVAP:

   1. Bu iddia, sosyal canlıların durumlarını görmezden gelir. Aslında ahlaka dair pek çok şey evrimle açıklanabilir. İnsanlar sosyal canlılardır ve diğer bireylerle girdikleri etkileşimlerden fayda sağlarlar. Dolayısıyla, diğer bireylerle iyi geçinmemizi sağlayan davranışlar, doğal seçilim tarafından desteklenmiş olmalıdır.

Dürüstlük ve işbirliği, insanlarla tekrar tekrar ilişki kurulması söz konusu olduğunda değer kazanan olgulardır.(3) İşbirliğine yatkınlık, geniş gruplar içinde avantaj sağlar.(2)

Akraba seçilimi, yakın akrabalara karşı gösterdiğimiz bazı özgeci davranışları açıklayabilir. Akrabalarımızla ortak olan birçok birçok gene sahip olduğumuz için akrabalara yardım etmek bu genlerin de çıkarına olacaktır. Topluluklarda özgeci davranışlar, özgeci davranan bireye de yarar; çünkü bu davranışı gören diğer bireyler de ona karşı daha özgeci davranmaya yatkın hale getirir.(6) Uzun vadede, cömert birey, artan itibarından fayda görür. Özgeci cezalandırmanın, birbiriyle akrabalığı olmayan yabancılardan oluşan gruplarda bile işbirliğine olanak sağladığı görülmüştür. Fehr ve Gächter’in (2002) çalışmasının özet kısmının tamamı alıntılanmaya değer:

“ İnsanın işbirliği evrimsel bir bulmacadır. Diğer canlıların aksine insanlar, genellikle büyük gruplar içinde bir daha hiç karşılaşmayacak da olsalar, ya da kazanacakları itibar çok az olsa veya hiç olmasa bile; genetik akrabalıkları bulunmayan yabancılarla sıklıkla işbirliğine girerler. Bu tarz işbirliği örüntüleri, evrimsel akraba seçilimi teorisiyle ilişkilendirilebilecek akraba kayırma güdüleriyle, ya da sinyalleşme teorisi (ing. signalling theory) veya karşılıklı özgecilik (ing. reciprocal altruism) teorisiyle ilişkilendirilebilecek bencil güdülerle açıklanamaz. Bu çalışmada özgeci cezalandırmanın, işbirliğini açıklamada nasıl bir anahtar rol üstlendiğini deneysel olarak gösteriyoruz. Özgeci cezalandırma, sonuçları kendileri için olumsuzluk yaratacak ve kendilerine hiçbir maddi kazanç sağlamayacak da olsa, bireylerin diğer bireyleri cezalandırması anlamına gelir. Bu çalışmada, özgeci cezalandırmanın mümkün olduğu durumlarda işbirliğinin nasıl arttığını, mümkün olmadığı durumlarda ise nasıl çöktüğünü gösteriyoruz. Kanıtlar, özgeci cezalandırmanın arkasındaki en olası mekanizmanın, cezalandırılan bireye duyulan olumsuz hislerden kaynaklandığına işaret ediyor. Sonuçlar, insan işbirliğinin evrimine ilişkin gelecekte yapılacak olan çalışmalarda özgeci cezalandırma üzerine yoğunlaşılması gerektiğini gösteriyor.

   2. Bu iddia aynı zamanda bir inanılmazlık argümanıdır (ing. argument from incredulity). Bir konunun bilinen bir açıklamasının olmaması, hiçbir açıklamasının olamayacağı anlamına gelmez; ki yukarıda görüldüğü üzere, konuya dair pek çok açıklama da bulunmaktadır.

 

   Video önerisi:

Kim Demiş Bilim, Ahlak Konusunda Bir Şey Söyleyemez Diye?, Sam Harris ve Richard Dawkins söyleşisi 

Kaynaklar:

1. Fehr, Ernst and Simon Gächter, 2002. Altruistic punishment in humans. Nature 415: 137-140.

2. Hauert, C., S. De Monte, J. Hofbauer and K. Sigmund, 2002. Volunteering as Red Queen mechanism for cooperation in public goods games. Science 296: 1129-1132.

3. Nowak, M. A., K. M. Page and K. Sigmund, 2000. Fairness versus reason in the ultimatum game. Science 289: 1773-1775.

4. Sigmund, Karl, E. Fehr and M. A. Nowak, 2002.

5. Wedekind, C. and V. A. Braithwaite, 2002. The long-term benefits of human generosity in indirect reciprocity. Current Biology 12: 1012-1015.

6. Wedekind, C. and M. Milinski, 2000. Cooperation through image scoring in humans. Science 288: 850-852. Ayrıca bakınız; Nowak, M. A. and K. Sigmund, 2000. Shrewd investments. Science 288: 819-820.

7. Wright, Robert, 1994.

  • Paylaş
  • submit to reddit