Archaeopteryx, uzun süre bilinen en eski kuş olarak tanımlandı. Fakat kuştan çok dinozor özelliklerine sahip olduğu için teknik olarak Avialae soyuna dahil edildi.

Sahip olduğu temel kuş özellikleri şunlardır:

• Uzun, harici burun delikleri vardır.
• Çene kemiklerinden olan quadrat kemiği ve quadratojugal kemiği birbirine bağlı değildir.
• Damak kemiğinde 3 uzantı bulunur.
• Dişlerinin hepsi tırtıksızdır.
• Omurgalarının üst arka bölümünde, yan tarafta büyük oluklar bulunur.

Archaeopteryx’in diğer kuşsal özellikleri, birçok uçamayan dinozorda da mevcuttur. Bu özellikler:

• Tüyler
• Ortada çatallanan bir furcula (lades kemiği)
• Uzamış olan ve geriye doğru uzanan bir pubis (kasık kemiği)
• Archaeopteryx’e atfedilen geriye kıvrık hallux (ayak baş parmağı), daha güncel ve eksiksiz bir örneğinden elde edilen verilere göre geriye kıvrılmaktan ziyade, merkezden dışa doğru açılan bir yapıdadır. Bu da, Archaeopteryx’in kendi seçimiyle ağaçsıl olduğuna dair daha önceki varsayımları destekler ^{(4; ayrıca bkz:5)}.

Dinozorsu özellikleri ise şunlardır:

• gagası yoktur
• premaxilla ve üst çene (maxilla) kemiklerinde dişler vardır
• burun delikleri oldukça öndedir ve gözlerinden büyük bir preorbital delik ile ayrılmıştır
• boyun, kafatasına geriden bağlıdır
• servikal omurganın merkezinde içbükey artiküler boşluklar vardır
• uzun kemikli bir kuyruğu vardır; pigostil yoktur
• kaburgaları incedir, eklem veya unsinat proçes’e sahip değildir, göğüs kafesiyle eklenlenmiş durumda değildir
• kuyruk sokumu kemiği (sacrum) 6 adet omur içerir
• göğüs kafesi kemeri dardır
• metakarpaller serbest haldedir (3. metakarpal hariç), el bilek eklemi esnektir
• birbirinden ayrık olan 3 parmağında pençeler bulunur
• pelvik kemer ve uyluk kemiği (femur), birçok ayrıntı bakımından arkozorlarınkine (archosaurus) benzer
• pelvis kemikleri birbirine kaynaşık durumda değildir

Bunlar haricinde de kuşlardan farklı olduğunu gösteren yüzden fazla ilave özelliği vardır^(1;7). Ek olarak Archaeopteryx, korakoid kemik, ön kol kemiği (humerus) ve beyin yapısı bakımından da dinozorlarla kuşlar arasında bir ara basamaktır ^(3;6).

Video önerileri:

• Discovering Religion – Archaeopteryx

Kaynaklar:

1. Chiappe, L. M. 2002. Basal bird phylogeny. In: Chiappe and Witmer, pp. 448-472.

2. Chiappe, L. M. and L. M. Witmer (eds.). 2002. Mesozoic Birds: Above the Heads of Dinosaurs. Berkeley: Univ. of California Press.

3. Elzanowski, A. 2002. Archaeopterygidae (Upper Jurassic of Germany). In: Chiappe and Witmer, pp. 129-159.

4. Mayr, Gerald, Burkhard Pohl, and D. Stefan Peters. 2005. A well-preserved Archaeopteryx specimen with theropod features. Science 310: 1483-1486.

5. Middleton, K. M. 2002. Evolution of the perching foot in theropods. Journal of Vertebrate Paleontology 22: 88A.

6. Nedin, Chris. 1999.

7. Norell, M. A. and J. A. Clarke. 2001. Fossil that fills a critical gap in avian evolution. Nature 409: 181-184.